Begin oktober neemt programmeur René Wolf na 35 jaar afscheid van Eye Filmmuseum. Gedurende zijn tijd daar heeft hij de instelling zien veranderen van een in zichzelf gekeerd filmarchief tot een bruisende culturele hotspot van internationale allure. Zelf droeg hij daaraan bij door onder meer het succesvolle Previously Unreleased-programma te lanceren. Ook zette hij zich in voor de herwaardering van de breedbeeldfilm. ‘Je bewaart films niet om ze op de plank te laten liggen.’
Internationale festivals bezoeken, programmeren, aankopen voor de collectie… Je kunt er niet omheen: René Wolf (60) heeft een heerlijke baan in Eye. Als Head of Acquisitions heeft hij een belangrijke stem in hoe Eye Filmmuseum zich naar buiten toe presenteert als filmvertoner, -verzamelaar en -distributeur. En toch stopt hij eind dit jaar, om als freelance consultant werkzaam te blijven op die terreinen, maar in een ander tempo. ‘Ik wil meer grip op mijn tijd hebben, want zoals het nu gaat is het werk nooit af.’
Previously Unreleased
Als we René spreken in het Eye-gebouw aan het IJ heeft hij net Venetië achter zich gelaten en staat hij op het punt af te reizen naar Film by the Sea. Je zou denken dat hij als trouwe bezoeker van de grote drie (Cannes, Venetië en Berlijn) niet heel enthousiast meer wordt van veel kleinere festivals, maar niets is minder waar. Zo is een van zijn absolute favorieten het Transylvania Filmfestival in Cluj. ‘Ooit begonnen omdat ze zulke goede films in Roemenië maakten die buiten dat land niet werden opgemerkt. Het festival wordt elk jaar iets groter zonder dat men er de passie en de gastvrijheid verliest die ze de eerste jaren hadden.
'Er zijn dus heel veel redenen te bedenken waarbij kwaliteit niet de doorslag gevende factor is.’
Roemeense films zijn ondanks grote prijzen op festivals nooit echt publiekstrekkers geweest, dus blijven er heel wat liggen. In Previously Unreleased hebben we dan ook regelmatig Roemeense films opgenomen.’
Met het jaarlijkse zomerprogramma Previously Unreleased heeft Wolf voor Eye een hoogwaardig vertoningsplatform gecreëerd. Het viel hem jaren geleden al op dat het niet altijd de beste films zijn die in Nederland een distributeur vinden. ‘Vaak worden films al op scriptbasis aangekocht, vallen dan tegen, maar moeten wel uitgebracht worden. Soms komen titels in een pakket waarbij ook andere uit te brengen films zitten. En wanneer een distributeur voor een aankoop Europese mediasubsidie kan krijgen of besteden, kan dat ook de doorslag geven. Sommige distributeurs hebben zoveel product dat er goede titels bijzitten die ze toch niet uitbrengen. Of die keus wordt van hogerhand gemaakt. Er zijn dus heel veel redenen te bedenken waarbij kwaliteit niet de doorslaggevende factor is.’
Previously Unreleased startte in 2007 en kreeg steeds meer de huidige vorm toen Wolf bij aankopen voor het archief ook distributierechten verwierf. Een goed voorbeeld daarvan is het debuut van Alice Rohrwacher, Corpo Celeste. ‘Ik kocht in 2011 een tweedehands 35mm print met Engelse ondertitels, plus de rechten om hem gedurende een bepaalde periode in Eye te mogen vertonen. Maar omdat bij de sales agent die modus niet bestond, kreeg ik er ook de theatrical rights voor Nederland bij. Zo konden andere vertoners de film ook vertonen. Wel na ons, want er was maar één print.’
Met de digitalisering is dat allemaal veel eenvoudiger geworden en kunnen nu alle theaters op hetzelfde moment mee met de films die Wolf voor Previously Unreleased selecteert. ‘Wel kiezen we titels die al een jaar of langer op de markt zijn. Ik zie heel veel films op festivals waarvan ik denk dat ze interessant zijn, en waarvan ik hoop dat andere Nederlandse distributeurs die vervolgens uitbrengen. Ik tip films ook regelmatig aan distributeurs. Als bijzondere films desondanks na een jaar niet verkocht zijn, doen we het zelf.’
Indrukwekkende collectie
Dit soort initiatieven waren ondenkbaar toen Wolf 35 jaar eerder zijn vervangende dienst bij het toenmalige Filmmuseum ging vervullen. Het instituut lag destijds op zijn gat. Er waren enorme achterstanden in de ontsluiting van de eigen collectie en het voortbestaan was hoogst onzeker geworden. De aanstelling van Hoos Blotkamp-de Roos als directeur in 1987 veranderde alles. René beschouwt haar inbreng dan ook als cruciaal. ‘Omdat Hoos zelf van het ministerie kwam, wist ze goed wat ze moest doen om beleidsmakers te imponeren. Was zij bescheiden te werk gegaan, waren we nooit waar we nu zijn. Zij heeft in dat eerste jaar echt alles aangepakt: niet alleen restauratie, maar ook distributie, programmering. We konden op zoveel mogelijk terreinen direct resultaat laten zien. En toen kwam het geld los.’
Blotkamp-de Roos (ze overleed in 2014) beet zich stuk op een mogelijke verhuizing naar Rotterdam. Toch denkt Wolf dat de succesvolle vestiging aan het IJ er mede door Hoos gekomen is. ‘Met name de gemeente zag toen duidelijk in dat ze het museum kwijt hadden kunnen raken. De bereidheid om mee te zoeken naar een geschikte plek ontstond toen. Nu draagt Eye enorm bij aan het culturele aanzien van de stad. Ik ben zo blij dat ik Hoos nog hier heb kunnen rondleiden. Zo kon ze zien dat veel van de dingen die zij belangrijk vond, gerealiseerd waren. Eye is een voortzetting van wat zij destijds in het Vondelparkpaviljoen is begonnen.’
‘Ik heb een plan moeten maken om aan te tonen dat The Hateful Eight haalbaar was.'
Onder Hoos Blotkamp-de Roos werd ook gestart met het meer structureel verwerven van uitgedraaide bioscoopprints van distributeurs. Eye heeft inmiddels een indrukwekkende collectie, maar een mooie print op de plank is nog geen garantie voor een voorstelling. ‘Van ruim 95% van de films in de collectie hebben we de rechten niet en moeten we die eerst regelen voor vertoning. Dan betaal je screening fees en MG’s die enorm kunnen oplopen. Vaak zijn ze niet te betalen. Belangrijk is dus dat van veel voorstellingen de kosten een percentage van de opbrengst is. Dat stelt je in staat om specials ook echt specials te laten zijn. Zo kun je je bijzondere dingen permitteren waar je wel een screening fee voor moet betalen. Je bewaart het immers niet om het op de plank te laten liggen, je wilt zoveel mogelijk laten zien.’
Een andere reden voor het vasthouden aan fysieke prints is het bewaren van de film zoals die ooit te zien is geweest in de Nederlandse bioscopen. Een mooi voorbeeld daarvan is Zelig van Woody Allen. ‘Die is destijds in een aantal Europese landen voorzien van een lokale journaalstem om de journaalbeelden zo authentiek mogelijk te krijgen. Ook in Nederland, waar de film met maar een handvol kopieën uitgebracht werd. We hebben maar één fragiele print van Zelig in de collectie, destijds van Warner Bros. Nederland gekregen. De unieke Nederlandse versie bestaat dus alleen op die ene kopie.’ Wie Zelig nu in Nederland op dvd koopt of op televisie ziet, krijgt de internationale versie voorgeschoteld.
Ultra Panavision
Digitalisering heeft het bioscoopbedrijf ingrijpend veranderd. Tegelijk is er al jaren een tegenbeweging gaande van filmtheaters die de fysieke print weer omarmen. Dit is meer dan alleen een hipster-fenomeen, denkt Wolf, die er in Eye voor heeft gepionierd. ‘Het is echt een andere ervaring, kijken naar een film op een fysieke print. Ik denk dat met name bij 70mm mensen echt het verschil zien, kijk maar naar het recente succes van Oppenheimer. Ondanks een hogere toegangsprijs willen veel mensen hem graag op zo’n speciale drager zien. Ik weet nog dat onze publiciteitsafdeling het lange tijd onzin vond om te vermelden dat een vertoning op 70mm te zien was. ‘Dat interesseert helemaal niemand.’ Alsof het mijn hobby was. Tot ze zagen hoeveel extra publiek dat genereerde.’ Wolf schafte voor de collectie onder meer nieuwe 70mm-prints van Lawrence of Arabia, 2001: A Space Odyssey en West Side Story aan.
- lees verder onder de advertentie -
Eye was ook het enige theater in de Benelux die Tarantino’s The Hateful Eight aanbood in het oorspronkelijke Ultra Panavision-formaat. ‘Die 70mm-voorstellingenreeks was voor ons echt even slikken. We moesten de dure print kopen, een nieuwe lens kopen, én het kader van ons doek vergroten terwijl we hier pas zaten. We dachten dat het breedste formaat dat we ooit voor onze kiezen zouden krijgen 1: 2.55 zou zijn. Komt Tarantino met 1:2.76 aanzetten. Ik heb een plan moeten maken om aan te tonen dat The Hateful Eight haalbaar was. Vervolgens hebben we in no-time onze investering terugverdiend.’ De western trok uiteindelijk 37.000 bezoekers in Eye.
Naast Tarantino en zijn onvermoeibare pleidooien voor celluloid is ook Christopher Nolan een belangrijk pleitbezorger voor de fysieke film. ‘Nolan en cameraman Hoyte van Hoytema zijn echte voorvechters van 70mm en 70mm IMAX. Zij doen heel erg hun best het verschil duidelijk te maken. Je moet het je natuurlijk wel kunnen permitteren, maar ik kom internationaal steeds meer films tegen die op film gedraaid zijn. Mooi hoe Van Hoytema recentelijk in Eye vertelde dat hij en Nolan ook filmrushes laten printen en apart bekijken, zoals dat vroeger ging. Ze hebben nota bene op locatie een 70mm-projector bij zich waarmee ze materiaal dat terugkomt uit het lab met zijn tweeën kunnen bekijken. Dat is dan vaak ‘s avonds na het draaien, en dan komen er niet allerlei executives opdraven. Daardoor hebben ze zich voor een deel aan de studiocontrole onttrokken.’
Globale deal
Van het allergrootste doek nog even naar het kleine scherm. Hoe ziet Wolf de toekomst van de Eye Film Player, het streamingplatform van het instituut? Nu kun je zonder lidmaatschap direct shorts, documentaires en speelfilms uit de collectie streamen, soms zelfs gratis. Zou dat niet helemaal gratis moeten zijn? ‘De Player wordt vanuit archief, distributie en programmering gevoed. En net als bij onze voorstellingen zijn de rechten vaak een struikelblok. Waar we bijvoorbeeld nu tegenaan lopen, is dat we sommige vertoningsrechten niet kunnen krijgen uit angst om een toekomstige deal te frustreren. Dan willen de rechthebbenden hun handen vrij hebben om een wereldwijde deal te kunnen sluiten, dus alle landen in een keer. Als jij de hele wereld kunt verkopen, behalve Nederland want daar loopt nog een deal met Eye, dan zit dat in de weg. Er zijn dus veel beperkingen, helaas.’
René Wolf heeft zijn geliefde filmmuseum in 35 jaar een ongelooflijke transformatie zien doormaken. Hij is terecht trots op zijn aandeel daarin, maar het is toch vooral een teamprestatie geweest van een groep collega’s waarvan een deel, net als hij nu, tegen het pensioen aanloopt. ‘Ik denk dat we voor veel buitenlandse filmmusea en cinematheken de ogen hebben geopend wat er mogelijk is als je een gebouw hebt waarin je meer doet dan alleen films vertonen. Dat je als het ware uitgenodigd wordt naar de voorstelling te gaan én een tentoonstelling te bezoeken, en dat in een mooi gebouw waar het goed toeven is. Dat is essentieel voor het succes geweest.
