Geen enkele Nederlandse regisseur heeft zo’n succesvolle trackrecord als Johan Nijenhuis. Sinds zijn iconische debuut Costa! in 2001 behaalde een recordaantal van zijn films de Gouden- en Platina-status. Met twee nieuwe films onder de aandacht - Marokkaanse bruiloft en Zwanger & co - maakt de 54-jarige Twentse alleskunner de balans op.
Ook in zijn vrije tijd kijkt Johan Nijenhuis het liefste romantische komedies, het genre dat onlosmakelijk met zijn naam verbonden lijkt. Het gesprek vindt plaats op een terras aan de Middellandse Zee, tijdens het festival van Cannes. Op de markt draait Marokkaanse bruiloft, een van zijn twee potentiële bioscoophits van deze zomer. Nijenhuis laat de vier hoofdrolspelers overkomen voor een persmomentje op de boot die hij heeft gehuurd.
De regisseur heeft zelf een paar zakelijke afspraken, onder meer over potentiële projecten in het buitenland. Maar daarnaast speurt hij de markt af op zoek naar leuke niet-Nederlandse romkoms. ‘Het competitieprogramma kom ik met mijn badge niet in. Op de markt daarentegen draait genoeg moois wat ik nog niet ken. Ik vind het leuk én leerzaam om te zien hoe een Tsjechische of Italiaanse collega het genre aanpakt.'
'Film biedt veel meer vrijheid om jezelf te vernieuwen.'
De 54-jarige alleskunner uit Markelo ontpopte zich de afgelopen twintig jaar tot een prominente pijler in de Nederlandse filmwereld. Zijn debuut Costa!, dat in de lente van 2001 wekenlang zalen tot de laatste stoel vulde, trok de vaderlandse cinema uit de commerciële malaise van de jaren negentig. Het Nederlandse marktaandeel behaalde in 1994 een dieptepunt met slechts een procent.
Machtige speler
Met Costa! bewees de toenmalig soapregisseur, die jarenlang op de set van GTST, Goudkust en Westenwind stond, dat het heel goed mogelijk was jong publiek enthousiast te krijgen voor Nederlandse producties. Maar níet met de wat gezapige boekverfilmingen die in het afgelopen decennium de boventoon voerden. Sindsdien regisseerde Nijenhuis vrijwel jaarlijks een bioscoopfilm; het gros daarvan werd bekroond met zowel Goud als Platina. Het missiestatement van zijn productiehuis Nijenhuis & Co is naar eigen zeggen 'films te maken die met het nú te maken hebben en waar Nederlanders zichzelf in kunnen herkennen'.
De regisseur kijkt wat bedenkelijk als hem de term 'machtige speler in de filmwereld' wordt toegedicht. 'Misschien is pijler een beter woord', suggereert hij. Nijenhuis is niet te bescheiden om te erkennen dat zijn enorme cv - hij maakte meer dan veertig films en series - de afgelopen twee decennia heeft bijgedragen aan een renaissance van de vaderlandse film. Critici haalden over het algemeen de neus op voor zijn succesnummers. Maar het publiek bleef toestromen: na Costa! volgden monsterhits als Verliefd op Ibiza (2013), Onze jongens (2016) en De beentjes van Sint-Hildegard (2020). Mede dankzij de successen van Nijenhuis schommelt het marktaandeel al jaren tussen de vijftien en twintig procent én steeg aantoonbaar het vertrouwen van het publiek in films van eigen bodem.
- lees verder onder de advertentie -
'Toen we Costa! maakten moest producent San Fu Maltha vechten voor een plekje in de bioscopen om onszelf te bewijzen', herinnert Nijenhuis zich. 'Geen enkel theater durfde een Nederlandse film te programmeren, want daar viel geen droog brood mee te verdienen. Nu maken de bioscopen heel graag ruimte voor nieuwe romantische komedies, omdat zij weten dat het publiek van dit genre heel trouw is. Er is een groep mensen die niet van Marvel of horror houdt, maar die zich wél graag onderdompelt in anderhalf uur liefdesperikelen.'
Flyers uitdelen in het dorp
De behoefte om verhalen te vertellen zat er al jong in bij Nijenhuis. Op zijn achtste zag hij voor het eerst dorpstoneel: de hele zaal ging uit z'n dak bij een avondje dorpstoneel vol sketches, liedjes en verkleedpartijen. 'Daarna deden wij dat na met een paar vriendjes van de lagere school', lacht hij. 'We bedachten zelf sketches en playbackdingetjes. We maakten zelf flyers die we uitdeelden in het dorp. De tweede middag zaten er honderd mensen in de zaal, een enorm aantal dat ik als jochie van acht niet goed kon bevatten.'
Op zijn veertiende kreeg Nijenhuis een VHS-camera en verplaatste de tiener zijn aandacht naar de filmkunst. 'Theater heeft absoluut bestaansrecht', stelt hij. 'Maar ik vind het zelf een wat verouderde kunstvorm. Film biedt veel meer vrijheid om jezelf te vernieuwen. En je kunt er een groter publiek mee bereiken.' De regisseur werd in het verleden wel eens gevraagd voor een musical. 'Maar de klik was er niet, ik vind zaken op een podium al snel heel gedateerd voelen. En ja, daar heb ik met Joop van den Ende vaak felle discussies over gehad.' Nijenhuis maakte in 5vwo zijn toelatingsfilm voor de Filmacademie in Amsterdam: Eveline, een relatiekomedie over een man met hypnotiserende gaven die verliefd wordt op de vrouw van zijn beste vriend.
'Als iedereen blij is met dat marktaandeel, laat dat dan ook merken als er weer geld wordt verdeeld.'
Puur escapisme
Film bood hem de kans Twente te ontvluchten, erkent hij: 'Het was puur escapisme. Markelo was een boerengat van achtduizend inwoners. Natúúrlijk wilde ik daar weg als puber. Het geluk beproeven in de grote stad!' Pas na zijn dertigste groeide een herwaardering voor zijn afkomst. Met het Twents gesproken Van jonge leu en oale groond (2005 - 2009), ontwikkeld voor RTV Oost, bewees Nijenhuis het bestaansrecht van de regiosoap. Hij maakte met cabaretier Herman Finkers de Twents gesproken komedie De beentjes van Sint-Hildegard, met 700.000 bezoekers de best bezochte Nederlandse bioscoopfilm van 2020.
Nijenhuis snuffelde de afgelopen decennia aan andere genres. Hij maakte kinderfilms als Foeksia de miniheks (2010) en Bennie Stout (2011) en werkte aan ambitieuze, historische projecten als De storm en de boekverfilming Oorlog zonder vrienden, over een tienerjongen die tijdens de bezettingsjaren lid is van de NSB. De storm werd, na dwingend advies van het Filmfonds, uiteindelijk gemaakt door Ben Sombogaart. Oorlog zonder vrienden belandde op de plank toen Rinkel Film eerder klaar was met het thematisch verwante Oorlogsgeheimen (2014).
De interesse in andere projecten is er nog steeds: als producent werkt hij nu met Sombogaart aan Tegendraads, een episch liefdesverhaal over de 'spaghettirellen' die Twente in 1961 wekenlang in de ban hielden. Maar de focus ligt nadrukkelijk op de romantische komedies. 'Ik houd mede van het genre omdat het zo gebonden is aan het land waar het wordt gemaakt', legt Nijenhuis uit. 'Het maakt niet uit in welke taal je iemand aan een mes rijgt of met een truck op zeven auto's inrijdt. Dat ziet er in elke taal hetzelfde uit. Maar een relatiekomedie zegt iets over de manier waarop mensen in het Nederland van nu met elkaar omgaan. Je kunt wat mij betreft eindeloos blijven variëren op dat thema. Een film als Marokkaanse bruiloft had twintig jaar geleden nog niet gemaakt kunnen worden in Nederland.'
Weinig waardering
Het steekt hem soms dat er vanuit grote instituten als het Filmfonds weinig waardering lijkt te zijn voor de publiekstitels die wel de ruggengraat vormen van de succesvolle Nederlandse filmindustrie. 'Dan komt er weer zo'n jubelpersbericht over het groeiende marktaandeel. Terwijl je dat in het verdelen van de budgetten niet terugziet. Er gaat drie keer zoveel geld naar arthousetitels die een paar duizend mensen trekken dan naar de publieksfilms. De verhouding is volledig zoek. Als iedereen zo blij is met dat marktaandeel, laat dat dan ook merken als er weer geld wordt verdeeld.' Veel jonge regisseurs leren ontzettend veel van het maken van romantische komedies. 'Het is een ontzettend goede kweekvijver voor jong talent. En het is een relatief waardevaste investering: zelfs de modale romkoms weten in de Nederlandse bioscopen hun publiek wel te vinden.'
Zelfs voelt Nijenhuis ook geen enkele behoefte om zich in een ander genre te gaan specialiseren. 'Dit is het soort films waar ik zelf als maker het meeste plezier uit haal', legt hij uit. 'Ik houd ervan om op de set te kunnen improviseren, of extra grappen of dialogen toe te voegen. Bij historische films heb je die ruimte niet. Dan moet je meteen weer gaan nadenken: zeiden ze dat wel in 1960? Elke scène moet worden gestoryboard en daar kan dan geen moment van worden afgeweken. Ik heb daar veel minder lol in dan bijvoorbeeld Ben [Sombogaart; redactie ].'
John Travolta
Zijn ambitie ligt meer in het maken van steeds grotere en ambitieuze romantische komedies. Op dit moment bereidt de regisseur Verliefd op Bali voor. 'Ik vind het heerlijk om op een andere plek in de wereld te kunnen draaien met een lokale crew. Op die manier verbreed ik mijn horizon. Ik kijk graag wat vakgenoten in bijvoorbeeld Cuba of Zuid-Afrika anders doen. Daar kun je ontzettend veel van leren.'
Het succes van zijn films in het buitenland is wisselend: de meest verkochte titels blijven zijn jeugdfilms als Foeksia de miniheks en Zoop in Afrika (2005). 'Een groep kinderen verdwaalt in een jungle vol wilde dieren. Zo'n universeel verhaal begrijpt men op alle continenten'. Zijn romantische komedies doen het overal het algemeen minder goed, al is een deel van zijn cv door Netflix gekocht en won De beentjes van Sint-Hildegard wel prijzen op festivals in Washington en San Diego.
'Buitenlands publiek moet eerst enorm wennen aan de manier waarop wij in Nederland met elkaar omgaan. Een Spaanse kijker denkt de eerste tien minuten: waarom gaan die mensen zo gek onderkoeld met elkaar om? Ik snap dat dat kan afleiden.' Soms fantaseert Nijenhuis over een avontuur in het buitenland. Recent voerde hij gesprekken over romantische komedies in Duitsland en de VS. 'Ik merkte dat ik bij het lezen van het Amerikaanse script al dacht: die rol zou geweldig zijn voor John Travolta! Het is allemaal nog heel prematuur. Ik ga mezelf nog niet rijk rekenen. 'Het is in dit vak belangrijk om te blijven dromen. Zonder dromen was ik nooit gekomen waar ik nu sta.'
